Thời gian qua, Đảng ta đã chấn chỉnh một bước các khâu lãnh đạo và quản lý theo nguyên tắc tập trung dân chủ, tăng cường chế độ trách nhiệm của tập thể và cá nhân. Ủy ban kiểm tra Trung ương đã phát hiện và ngăn ngừa nhiều việc làm sai trái, xử lý không ít cán bộ sai phạm được nhân dân tin tưởng, đồng tình. Dân chủ trong Đảng và xã hội được mở rộng đúng hướng hơn, tăng cường đoàn kết thống nhất nội bộ tổ chức đảng, cấp ủy. Tuy nhiên, việc nhận thức và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ vẫn còn nhiều thiếu sót, khuyết điểm. Nhận thức của một số cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ đảng viên chưa thật sâu sắc, đầy đủ, thống nhất về vị trí, vai trò, bản chất của nguyên tắc, chưa thấu suốt và thực hiện tốt các nội dung nguyên tắc đã xác định rõ ràng trong Điều lệ Đảng. Chế độ sinh hoạt đảng, chế độ tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách vừa thiếu quy định cụ thể vừa chấp hành không nghiêm túc, chặt chẽ cho nên không ít nơi vừa có tình trạng tập trung quan liêu, vi phạm dân chủ, vừa có biểu hiện dân chủ hình thức hoặc dân chủ cực đoan, lỏng lẻo kỷ luật, cục bộ bản vị, gây mất đoàn kết. Việc nghiên cứu, tổng kết, cụ thể hóa, hướng dẫn, kiểm tra và chỉ đạo nguyên tắc này cho phù hợp với từng thời gian, từng lĩnh vực, phù hợp với đặc điểm nhiệm vụ, phạm vi của từng cấp ủy, tổ chức đảng còn nhiều yếu kém. Có nhiều biểu hiện lúng túng về phương thức lãnh đạo và sinh hoạt trong hoạt động của nhiều cấp ủy.

Nguyên tắc tập trung dân chủ thể hiện xuyên suốt trong mọi hoạt động, mọi lĩnh vực, mọi giai đoạn phát triển của Đảng. Nó được cụ thể thành các nội dungtrong chức năng, quyền hạn, mối quan hệ, chế độ công tác của tổ chức đảng, các cấp ủy, hoạt động của từng cán bộ, đảng viên. Sức sống của nguyên tắc tập trung dân chủ chính là sự sáng tạo vận dụng những nội dung cơ bản cho phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Vì thế, việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ không phải là vấn đề mới, nhưng thực hiện nghiêm, phát huy tác dụng của nó, tránh được những sai lầm ở cực này hay cực khác luôn là vấn đề mới và khó. Vì vậy, để thực hiện tốt nguyên tắc này cần phải thực hiện tốt các vấn đề sau:

Một là, tăng cường quán triệt, thống nhất, nâng cao nhận thức về nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng, nhất là trong các cấp ủy. Giáo dục nghĩa vụ, trách nhiệm, quyền hạn của người đảng viên, tạo nên tính chủ động trong thực hiện quyền hạn, tự giác trong chấp hành kỷ luật, khép mình trong khuôn khổ tổ chức, trung thực với tổ chức. Cần cảnh giác với những âm mưu, thủ đoạn xuyên tạc, bóp méo nguyên tắc, các luận điệu đối lập giữa tập trung và dân chủ, đòi mở rộng dân chủ vô hạn, thực chất là tìm cách phủ nhận nguyên tắc. Đặc biệt chú ý phát hiện, ngăn chặn những động cơ xấu của chủ nghĩa cá nhân làm biến dạng nguyên tắc, phục vụ tham vọng cá nhân, lợi ích phe nhóm.

Hai là, các cấp ủy, tổ chức đảng thực hiện các chế độ sinh hoạt, chế độ công tác một cách có nền nếp và nâng cao chất lượng thực hiện các chế độ đó. Phát huy trí tuệ tập thể ra những quyết định đúng đắn, phát huy năng lực, trình độ, kinh nghiệm, trách nhiệm cá nhân trong tổ chức thức hiện từng mặt, từng khâu công tác. Mở rộng dân chủ đi đôi với tăng cường kỷ luật, đảm bảo quyền đi đôi với đề cao trách nhiệm, động viên tính tự giác, tự quản đi đôi với công tác quản lý của cấp ủy, cơ quan chức năng, phục tùng triệt để nghị quyết, chỉ thị của cấp trên đi đôi với tăng cường tính chủ động, năng động sáng tạo của cấp dưới, tập thể lãnh đạo đi đôi với cá nhân phụ trách, tự phê bình đi đôi với phê bình…

Ba là, tăng cường công tác kiểm tra chấp hành nguyên tắc tập trung dân chủ trước hết là chấp hành Điều lệ Đảng, nghị quyết, đường lối, chính sách, nhiệm vụ chính trị, tinh thần thái độ trong sinh hoạt đảng. Mọi lời nói và việc làm vô tổ chức, vô kỷ luật, cố tình không chấp hành nghị quyết, Điều lệ Đảng phải được kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm khắc. Không bao che, nhân nhượng, nể nang trong xử lý nội bộ. Nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình vừa để tự giáo dục và giáo dục, vừa như một công cụ có hiệu quả để ngăn ngừa, phát hiện những vi phạm.

Bốn là, giữ vững và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong hoạt động của cấp ủy. Những vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ thường là vi phạm nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, chủ yếu là trong hoạt động của các cấp ủy, do đó cần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các cấp ủy đảng. Cấp ủy phải là nơi thể hiện mẫu mực việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, làm cơ sở để thực hiện nghiêm trong tổ chức đảng.

Nguyên tắc, chế độ do con người đặt ra trên cơ sở nhận thức quy luật khách quan, cho nên việc thực hiện như thế nào, chất lượng hiệu quả đến đâu tùy thuộc rất nhiều vào phẩm chất, năng lực nói chung, ý thức giác ngộ, trách nhiệm chính trị, đạo đức lối sống, năng lực nhận thức, năng lực tổ chức nói riêng của người lãnh đạo. Do đó, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ phải gắn chặt với xây dựng, chỉnh đốn Đảng về chính trị, tư tưởng với xây dựng đội ngũ cán bộ theo yêu cầu thời kỳ mới./.