Ngay từ những năm tháng còn bôn ba ở nước ngoài để tìm đường cứu nước, Bác phải làm mọi việc để kiếm sống và học tập từ: bồi bàn, phụ bếp ... nhưng hễ có thời gian và cơ hội là Bác tranh thủ học, đặc biệt là ngoại ngữ "hàng ngày trước khi thức dậy, Bác viết lên cánh tay mấy từ mới để khi vừa làm vừa nhẩm đọc, đến khi chữ mờ hết thì Bác cũng đã thuộc"(1). Đấy chính là cách giúp Bác biết rất nhiều ngoại ngữ, đọc được nhiều sách, báo tiến bộ; tiếp cận được nhiều tư tưởng vĩ đại của Mác - Ăngghen - Lênin để sau này đem kiến thức đó phục vụ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Bác dùng ngoại ngữ như một phương tiện để đấu tranh: Bác tham gia viết báo, làm báo. Qua đó, Bác tố cáo tội ác của bọn thực dân Pháp ở các nước thuộc địa và bè lũ phong kiến tay sai.
Ngày nay, thế hệ trẻ chúng ta có biết bao cơ hội, điều kiện thuận lợi như băng từ, đĩa, sách ... ngoại ngữ nhưng có bao nhiêu bạn trẻ trong chúng ta có thể "biết 12 ngoại ngữ khác nhau và sử dụng thông thạo bốn ngoại ngữ: Trung Quốc, Pháp, Anh, Nga" như Bác. Chúng ta cũng đi học ngoại ngữ ở đủ các lớp ban đêm - ban ngày, học đủ các trung tâm nhưng chúng ta vẫn không sử dụng được một ngoại ngữ thật thành thạo. Bởi vì, ta nóng vội và thiếu một sự kiên trì, bền bỉ mà đây là những đức tính cần phải có trong học ngoại ngữ.
Tấm gương tự rèn của Bác còn biểu hiện trong việc sử dụng hợp lý thời gian làm việc, nghỉ ngơi và rèn luyện sức khoẻ "hàng ngày đúng giờ, Bác tập môn quyền"; "đi bách bộ"(3). Thời kì còn hoạt động ở vùng núi và hang Pác Pó, Bác thường xuyên tập leo núi nên Bác leo núi rất nhanh, "Bác leo dốc cánh thanh niên theo không kịp"; mỗi khi đi họp hành, Bác thường đi ngựa hoặc đi xe đạp cho chủ động.
Trong chúng ta ai cũng biết tập thể dục có lợi cho sức khoẻ nhưng mấy ai có thể dậy vào bốn, năm giờ sáng tập thể dục. Ở khắp công viên vào mỗi buổi sáng, chúng ta thấy đại đa số là các cụ già và những người lớn tuổi tập luyện. Còn thanh niên, chắc họ không biết lợi ích của tập thể dục? Không, họ biết và biết rất rõ nhưng họ không chiến thắng nổi bản thân mình.
Và mặc dù, bận trăm công nghìn việc, Bác vẫn giành thời gian để nghiên cứu, cập nhật tài liệu sách báo nước ngoài. Vì vậy, thật bất ngờ khi "Bác nhắc nhở phải chú ý đề phòng loại máy bay mới đã xuất hiện trên bầu trời nước ta"(4) - đó là máy bay B52, máy bay hiện đại nhất của Mỹ lúc bấy giờ.
Thời đại của chúng ta đang sống, là thời đại công nghệ thông tin đang phát triển như vũ bão. Trước yêu cầu mới đó, thế hệ trẻ ngày nay muốn không bị lụt hậu, không "phát triển giật lùi" thì chúng ta phải không ngừng học tập những kiến thức mới, rèn luyện những kỹ năng mới, phẩm chất mới, có như thế, chúng ta mới góp phần đưa đất nước tiến lên "sánh vai cùng với cường quốc năm châu" như mong muốn của Bác.
Trong vô vàn phẩm chất tốt đẹp của Người mà chúng ta cần học tập, Bác vẫn tự nhận mình có thói quen xấu là hút thuốc lá. Để bỏ thuốc, Bác lên cho mình một kế hoạch chi tiết "Bác tìm một lọ thuỷ tinh để lên bàn, lấy một điếu hút một nửa, còn nửa kia Bác dụi vào lọ thuỷ tinh... Dần dần một điếu Bác chỉ hút một hơi rồi dụi vào lọ thuỷ tinh. Bác hút thưa dần rồi sau bỏ hẳn"(5)
Ngày nay, qua các phương tiện thông tin đại chúng, chúng ta biết rõ hút thuốc lá rất có hại cho sức khoẻ và dẫn đến nhiều bệnh nguy hiểm như: ung thư lưỡi, ung thư vòm vọng, ung thư phổi ... nhưng mọi người vẫn hút thuốc: thanh niên hút, người già hút; người lao động hút, cán bộ công chức hút và cả bác sĩ cũng hút thuốc. Và nếu như, sau mấy mươi năm hút thuốc lá, Bác vẫn bỏ được, thì tại sao những người nghiện thuốc lá trong chúng ta không bỏ được?
Hồ Chí Minh từng nói: "Thanh niên muốn làm người chủ tương lai cho xứng đáng thì ngay hiện tại phải rèn luyện tinh thần và lực lượng của mình, phải ra sức làm việc để chuẩn bị cho cái tương lai đó" vì thanh niên có vị trí quan trọng như thế, cho nên dẫu biết rằng, mọi sự so sánh đều khập khiễng nhưng tác giả vẫn muốn thử làm một phép so sánh nhỏ giữa tấm gương học tập, rèn luyện của Bác với việc tự rèn luyện của các bạn trẻ hôm nay, hoàn toàn không nhằm mục đích để nêu lên những hạn chế của thế hệ trẻ. Bởi vì, hiện nay, có rất nhiều thanh niên Việt Nam đang cố gắng học tập và cống hiến hết mình mang về vinh quang cho đất nước. Và với sự lãnh đạo, quan tâm, dìu dắt kịp thời của Đảng như hiện nay, bản thân hy vọng và tin tưởng: thế hệ trẻ ngày nay sẽ khắc phục những hạn chế của bản thân, cố gắng tự học tập và rèn luyện mình nhiều hơn nữa. Có như vậy, chúng ta mới gánh vác nổi trọng trách đất nước giao phó sau này. Vì "Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thậy vậy, nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên"
Huỳnh Thụy Minh Trí
Khoa Xây dựng Đảng
(1), (2), (3),(4), (5) Bá Ngọc: Hồ Chí Minh chân dung đời thường, NXB Lao động, H, 1996, tr24