Từ khóa: nghề giáo, tư tưởng, đào tạo

Chủ tịch Hồ Chí Minh là anh hùng giải phóng dân tộc, Người còn là một thầy giáo tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Ngôi trường Dục Thanh ở thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận ngày nay là nơi khởi đầu và đưa Người đến với nghề giáo để dạy chữ, truyền bá lí tưởng sống, lí tưởng cách mạng. Từ đó, Người trở thành mẫu hình nhân cách lớn của một người thầy suốt đời tận tụy phấn đấu, hi sinh cho dân tộc Việt Nam. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, sự nghiệp trồng người là sự nghiệp chung của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội, nhưng người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ và giữ vai trò then chốt, quyết định chất lượng giáo dục đào tạo là nhà giáo. Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo là một trong những nội dung quan trọng thể hiện lý tưởng về xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa để đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc trên thế giới. Ngày nay, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn. 

Theo Hồ Chí Minh, “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”^[1], nên “muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”^[2], đội ngũ cán bộ có vai trò rất quan trọng trong việc đưa quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước đến với nhân dân. Để cán bộ thực hiện tốt nhiệm vụ này, đội ngũ nhà giáo chính là những “kiến trúc sư trí tuệ”, là người nuôi dưỡng, bồi đắp tài năng, phẩm chất đạo đức cách mạng cho cán bộ và đào tạo ra thế hệ tương lai của đất nước. Người gọi những người làm nghề giáo là “người thầy”, “thầy dạy học”, “thầy giáo”, “cô giáo”,  “nhà văn hóa”, “chiến sĩ ngành giáo dục”... Với Người, nghề giáo là nghề rất cao quý, rất vẻ vang và đáng được trân trọng, Hồ Chí Minh khẳng định: “Có gì vẻ vang hơn là nghề đào tạo những thế hệ sau này tích cực góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản?… Dù tên tuổi không đăng trên báo, không được thưởng huân chương, song những người thầy giáo tốt là những người anh hùng vô danh. Đây là một điều rất vẻ vang. Nếu không có thầy giáo dạy dỗ cho con em nhân dân, thì làm sao mà xây dựng chủ nghĩa xã hội được? Vì vậy nghề thầy giáo rất là quan trọng, rất là vẻ vang; ai có ý kiến không đúng về nghề thầy giáo, thì phải sửa chữa”^[3]. Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá rất cao vai trò nhà giáo, người thầy là người trí thức đặc biệt, người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng - văn hóa nên có sứ mệnh rất quan trọng là hun đúc nguyên khí quốc gia, đào tạo lớp người tài - đức để kế tục sự nghiệp cách mạng của dân tộc và nhân dân ta. Đây chính là sự ghi nhận, động viên, đánh giá cao của Người đối với nghề giáo, đồng thời xác định rõ trọng trách lớn đối với đội ngũ này trong công cuộc kiến thiết của nước nhà, Hồ Chí Minh khẳng định: “Nhiệm vụ của giáo dục rất quan trọng và vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục… Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế văn hóa”^[4].

Xuất phát từ việc đánh giá cao vai trò quan trọng của nhà giáo, Người yêu cầu người thầy phải có những chuẩn mực đạo đức cách mạng như: Người thầy phải xác định phục vụ Tổ quốc gắn liền với phục vụ nhân dân, xem đó là mục tiêu phấn đấu suốt đời; người thầy phải có tinh thần đoàn kết, có tính kỷ luật và phát huy dân chủ trong nhà trường; kính trọng, gắn bó với nhân dân, giúp đỡ và yêu quý nhân dân; phải biết cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; yêu thương học trò và yêu nghề… Vì người thầy là tấm gương sáng cho các thế hệ noi theo nên phải có những phẩm chất chuẩn mực đạo đực cách mạng để công tâm, khách quan trong đánh giá kết quả của người học. Hồ Chí Minh khẳng định: “Cô giáo, thầy giáo trong chế độ ta cần phải góp phần vào công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa. Phải có chí khí cao thượng, phải “tiên ưu hậu lạc” nghĩa là khó khăn thì phải chịu trước thiên hạ, sung sướng thì hưởng sau thiên hạ. Đây là đạo đức cách mạng”^[5]. Do đó, người thầy giáo cần phải không ngừng rèn luyện nhân cách, trau dồi đạo đức cách mạng, luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm của mình đối với nghề, yêu nghề và tâm huyết với nghề sẽ sáng tạo trong giảng dạy và nghiên cứu để phát huy được khả năng của cá nhân và sức mạnh của tập thể, cống hiến cho sự nghiệp giáo dục của nước ta.

Bên cạnh đó, Hồ Chí Minh cho rằng người thầy giỏi phải có cả đạo đức, chuyên môn và phương pháp dạy học. Người nói: “Giáo viên phải chú ý cả tài, cả đức, tài là văn hóa, chuyên môn, đức là chính trị. Muốn cho học sinh có đức thì giáo viên phải có đức”^[6], “Chính trị là đức, chuyên môn là tài. Có tài mà không có đức là hỏng. Có đức mà chỉ I, tờ thì dạy thế nào?”^[7] và “Giáo viên nên khêu gợi những kinh nghiệm để tìm các dạy tốt”^[8]. Tức là ở đây Người nhắc người thầy phải rèn phẩm chất đạo đức là trước tiên, sau đó cần phải không ngừng trao dồi kiến thức chuyên môn kết hợp với sáng tạo trong vận dụng phương pháp giảng dạy, kết hợp nhuần nhuyễn giữa dạy lý thuyết với thực tiễn trong cuộc sống và luôn đi tìm cái mới để mang lại hiệu quả giảng dạy, đó mới thực sự trở thành người thầy giỏi.

Theo Hồ Chí Minh, không phải ai cũng có thể trở thành người thầy tốt, mà do đặc thù của nghề giáo nên đòi hỏi những năng lực và phẩm chất đặc biệt. Để tạo ra một đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu nền giáo dục của đất nước, Đảng và Nhà nước phải có những chủ trương, chính sách phù hợp quan tâm đến xây dựng đội ngũ nhà giáo đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng có đủ tài và đức; đảm bảo cơ cấu hợp lý giữa các ngành, nghề, lứa tuổi và giới tính; xây dựng đội ngũ nhà giáo đảm bảo tính kế thừa giữa các thế hệ.

Quá trình xây dựng đất nước, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước đã nhận thức rõ vị trí, vai trò, phẩm chất đạo đức và năng lực chuyên môn của người thầy trong sự nghiệp cách mạng và trong công cuộc đổi mới của đất nước ta. Trong các kỳ Đại hội, Đảng ta xác định rõ vị trí, vai trò của lĩnh vực giáo dục đối với phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội và phát triển bền vững của đất nước. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tấm đến việc nâng cao chất lượng của nền giáo dục nên xác định công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo là nhân tố quyết định chất lượng của giáo dục. Tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, đã tiếp tục khẳng định quan điểm “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân” và nhiệm vụ về “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo” nhằm hướng đến chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo cấp học và trình độ đào tạo. Tại Đại hội lần thứ XIII của Đảng đặt ra yêu cầu việc xây dựng đồng bộ thể chế, chính sách để thực hiện có hiệu quả chủ trương giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước. Đảng và Nhà nước Việt Nam rất quan tâm xây dựng, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo hướng chuẩn hóa, bảo đảm đủ về số lượng, nâng cao chất lượng; chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống và trình độ chuyên môn; hợp lý về cơ cấu ngành, nghề, lứa tuổi, giới tính nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục của nước ta.

Để tiếp tục nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ thời kỳ mới, Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “cần đổi mới mạnh mẽ chính sách đãi ngộ, chăm lo xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là khâu then chốt”^[9] và “Chú trọng đào tạo, đào tạo lại đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo”^[10]. Để đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước, cần thực hiện một số giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, Đảng và Nhà nước có chủ trương, cơ chế chính sách để tạo điều kiện cho đội ngũ nhà giáo tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng và tăng cường giao lưu, học tập, nghiên cứu trong môi trường quốc tế, nhất là ởn những nước có nền giáo dục đạt chất lượng cao.

Thứ hai, ngành Giáo dục, các trường học thường xuyên mở các lớp bồi dưỡng phương pháp giảng dạy cho giảng viên ở các bậc học, đồng thời khuyến khích giáo viên tự nghiên cứu đổi mới phương pháp trong dạy học.

Thứ ba, các trường học tiếp tục trang bị các cơ sở vật chất, phương tiện hỗ trợ phục vụ giảng dạy để đội ngũ giáo viên nghiên cứu, áp dụng linh hoạt các phương trong truyền đạt kiến thức đến người học.

Thứ tư, các trường học thường xuyên tổ chức hoạt động thao giảng, dự giờ giữa các giảng viên để học tập kinh nghiệm và giúp nhau nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.

Thứ năm, bản thân người thầy cần phải không ngừng trau dồi phẩm chất đạo đức của nhà giáo, tích cựu tự học, tự nghiên cứu để nâng cao kiến thức chuyên môn và có phương pháp giảng dạy tốt nhằm định hướng cho người học tự học, tự nghiên cứu.

Hiện nay, Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế, kinh tế tri thức ngày càng phát triển thì vai trò của người thầy càng quan trọng hơn và đòi hỏi người thầy cũng ngày càng nâng cao trình độ về mọi mặt. Vì vậy, những tư tưởng của Hồ Chí Minh về nghề giáo càng có ý nghĩa và giá trị lịch sử trong suốt chặng đường cách mạng mà Đảng và Nhà nước ta đã, đang và sẽ thực hiện đổi mới nền giáo dục trong công cuộc đổi mới. Đồng thời, đây cũng là sự khẳng định sức sống trường tồn của tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hồ Chí Minh về nghề giáo nói riêng trong thực tiễn cách mạng Việt Nam hiện nay.

ThS. Nguyễn Thị Như Yến

 khoa Lý luận cơ sở

[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.309.

[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.280.

[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 14, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.402 - 403.

[4] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.345.

[5] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 14, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.403.

[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.270.

[7] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.269.

[8] Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.269 - 270.

[9] Đảng Công sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.138.

[10] Đảng Công sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.232.